Uroczyste odsłonięcie odrestaurowanego krzyża na Wojskowym Cmentarzu Hallerczyków w Niagara-on-the-Lake odbyło się w niedzielę 26.11.2023r. W uroczystości udział wzięli goście honorowi: Ambasador RP w Kanadzie p. Witold Dzielski, Konsul Generalna RP w Toronto Magdalena Pszczółkowska i Atttache Obrony Komandor Paweł Podgórny, prezesi i członkowie organizacji polonijnych oraz harcerze.
Minęło dokładnie 100 lat, kiedy generał broni Józef Haller odwiedził Cmentarz żołnierzy Błękitnej Armii. 27 listopada 1923 generał w obecności doktora Michała Straszewskiego, konsula generalnego w Montrealu, odznaczył pomnik polskich żołnierzy Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Krzyż został odnowiony dzięki ogromnemu zaangażowaniu byłego posła federalnego Władysława Lizonia i Jego małżonki Małgorzaty oraz prezes KPK Okręg Niagara Zofii Soja.
Przypominamy krótko historię powstania Cmentarza: „Dla Ciebie Polsko i dla Twej Chwały” takie hasło przyświecało ochotnikom, którzy wstępowali do Armii Polskiej formowanej we Francji. Byli wśród ochotnicy z Ameryki i Kanady szkoleni w obozie Kościuszko, który powstał w 1917 roku właśnie w Niagara-on the Lake. Po przeszkoleniu wyekspediowano do Francji 20 720 żołnierzy. Tak jak inni żołnierze wyposażeni przez Francję, mieli oni mundury koloru niebieskiego. Stali się częścią tak zwanej Błękitnej Armii pod dowództwem generała broni Józefa Hallera. Zostali przydzieleni do czwartej armii francuskiej. Brali udział w walkach na froncie zachodnim. Pod koniec pierwszej wojny światowej zostali przetransportowani przez teren Niemiec do Polski. Walczyli w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, przyczyniając się do zwycięstwa i wywalczenia wolnej i niepodległej Polski. Nie dla wszystkich los okazał się łaskawy, nie wszystkim ochotnikom dane było walczyć o Polskę. Na skutek ogólnoświatowej epidemii czerwonki bakteryjnej zwanej popularnie „hiszpanką” w obozie zmarło 41 ochotników, z których 26 za zgodą władz zostało pochowanych na kawałku katolickiego cmentarza, wydzielonego specjalnie przez proboszcza lokalnej parafii św. Wincentego. Tak powstał prawdopodobnie jedyny polski cmentarz wojskowy na terenie Ameryki Północnej, nazywany popularnie “Cmentarzem Hallerczyków”. W 1918 roku teren cmentarza przekazano Polsce – „ten kawałek ziemi kanadyjskiej do Polski należy”. Cmentarzem opiekuje się Kongres Polonii Kanadyjskiej, Okręg Niagara.
Tekst: Teresa Szramek